İÇTİHADİ HUKUK (ANGLO SAKSON HUKUKU) İLE YAZILI HUKUK (KITA AVRUPASI HUKUKU) ARASINDAKİ FARKLAR

-VICTORIA CROMWELL-

ÇEVİRİ: Bilal BAŞER

Denetleyen: Musab ÖZTEKİN

Kontrol Eden: Arş. Gör. Ahmet Fevzi KİBAR

Dünya çapında farklı ülkelerin hukuki sistemlerinin ya içtihadî hukuku (common law) ya da yazılı hukuku (civil law) takip ettiği görülür. Bazı durumlarda ise her ikisinin birlikte kullanıldığı görülür.

         Genellikle içtihadi hukuk (yazısız hukuk) sistemi, mahkeme içtihatlarına dayalı bir sistemdir. Mahkemelerin verdiği kararların daha sonraki davalara uygulanabilmesi sebebiyle yargıçlar, bu sistemde yasaları şekillendirmek konusunda aktif bir rol oynarlar. İçtihadi hukuk (common law) sistemindeki bazı kanunlar, kanun koyucu tarafından oluşturulmuş olsalar da kanunları önceden görülmüş davaların içtihatlarına göre yorumlamak ve bireysel davalara uygulamak yargıcın takdirindedir.

         İçtihadî hukukun uygulandığı bazı ülkelerinde, mahkemeler (Ör: Amerika Birleşik Devletler Yüksek Mahkemesi) yasama organı tarafından yapılmış, anayasal nitelikte olmayan ve uygulanması federal kanunlarda açıkça ihlal doğurmayan kanunları etkisiz bırakma yetkisine sahiptir. Bunun aksine Birleşik Krallık’ta uygulanan parlamentonun üstünlüğü ilkesine göre, kanunları yalnızca parlamento tadil[1] ya da ilga[2] edebilir, mahkemeler değil.

         Diğer yandan yazılı hukuk (civil law) sistemleri, tedvin edilmiş[3] kanunlara nazaran içtihatlara çok daha az vurgu yaparlar. Yazılı hukuk sistemi; kanun koyucu tarafından düzenlenmiş kanunlara ve yasal prosedürlere, cezalara, mahkemeye neyin sunulup sunulamayacağını düzenleyen, modernize edilmiş maddelere dayanır.

         Yazılı hukuk sisteminde yargıç, yalnızca bir davadaki gerçekleri saptar ve kanunda öngörülmüş çözümleri uygular. Sonuç olarak kanun koyucunun, öğretinin ve hukuk uzmanlarının hukuki düzenlemelerin nasıl uygulanacağına dair etkisi, yargıca göre çok daha fazladır.

Bu Sistemlerin Ortaya Çıkışı[4]

         Yazılı ve yazısız hukuk sistemlerinin çıkış noktalarının her ikisi de Avrupa kökenlidir. 1066’da İngiltere’nin Normanlar tarafından fethinden önce Birleşik Krallık’ta tutarlı bir hukuk sistemi yoktu. Bunun yerine ülkenin değişik bölgelerinde uygulanan gelenekler (örf-adet) mevcuttu.  Hükümdar William, bu gelenekleri birleştiren, mahkemeleri kuran ve ülkenin genelinde uygulanacak bir hukuki sistemi oluşturan ilk kral oldu. Böylece “common law (örf-adet hukuku)” ortaya çıktı.

         Yazısız hukuk (common law) sistemi, yer yer içinde bulundurduğu katı hükümlere karşı, hukuki uyuşmazlıklara, adil yargılama ve eşitlik ilkelerine dayalı çözümler sunan hakkaniyetli mahkemeleri ile birlikte gelişmiştir. Bu mahkemelerin görüşleri kayıt altına alınmış ve yayınlanmıştır. Bu nedenle yargıçların içtihatlara bakarak, bunları önlerindeki davalara uygulamaları mümkün olmuştur.

         Yargısal içtihatlar, bu nedenle “Bırak karar sürsün” anlamına gelen Latince  “stare decisis” ilkesinin temellerine dayanır. Şimdilerde yazısız hukukun belirli kuralları vardır. Örneğin, yargılamanın sadece bazı bölümleri, kararın yüksek mahkemeler tarafından verilmesi şartıyla bağlayıcı içtihat niteliğinde olabilmektedir.

         Bunların aksine yazılı hukuk sisteminin izleri Roma Hukuku’na dayanır. Burada kullanılan kanunlaştırma sistemi hukukun öncelikli kaynaklarının, hukukun belirli bir kısmını kapsaması amacıyla yapılmış kanunlarla kayıt altına alınmasına izin vermiştir.

         Birleşik Krallık’taki sistem yazısız hukuk sistemi olarak nitelendirilir, bu sistem Amerika Birleşik Devletleri’nin hukuk sistemine benzer olmasına rağmen ABD’de yasal düzenleme formunda birçok yazılı kanun bulunur. Yazısız hukuk sisteminin aksine Fransa, Almanya, İtalya ve İspanya gibi Avrupa ülkelerinin hukuk sistemleri tamamiyle kanunlaştırılmış ve bu nedenle yazılı hukuk sistemi temelinde icra edilirler.

[1] Değişiklik, değiştirme.

[2] Ortadan kaldırma.

[3] Kanun halinde toplanmış.

[4] En: How we brought here?

Bu çeviri çalışmasının ingilizce orjinal metni için tıklayınız…

TEŞEKKÜR: Hukuk üretmek maksadıyla ilk çevirimi yapmış bulunmaktayım. Öncelikle kendi platformu altında bu yazıyı yayımladığı ve bize yol gösterdiği için Ahmet Fevzi KİBAR Hocama, fikirleri ve emekleriyle yazımı olgunlaştırdığı için sevgili ekip arkadaşım Musab ÖZTEKİN’e teşekkür ederim.

Yararlı olabildiysek ne mutlu!